Ελύτης, Οδυσσέας (Ηράκλειο Κρήτης, 1911 – Αθήνα, 1996): Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του κορυφαίου ποιητή, μεταφραστή και δοκιμιογράφου Οδυσσέα Αλεπουδέλη. Καταγό­ταν από εύπορη οικογένεια της Μυτιλήνης. Το 1914 εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στην Αθήνα και ταξίδευε τα καλοκαίρια στη Λέσβο, στην Κρήτη, στις Σπέτσες και αλλού. Ο πατέρας του Παναγιώτης Αλεπουδέλης, που έζησε ως φιλοβενιζελικός τις μεταβολές στην τότε πολιτική ζωή του τόπου με ένταση, πέθανε από πνευμονία το καλοκαίρι του 1925. Ο Ε. διάβαζε από πολύ μικρός λογοτεχνία και, μαθητής ακόμη, έστειλε συνεργασίες του στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων. Σε ηλικία 16 ετών συνέταξε ένα μικρό χειρόγραφο περιοδικό με τίτλο Ιξός.

     Μετά το γυμνάσιο, έχοντας ήδη ανακαλύψει τον Paul Eluard και έχοντας αποπειραθεί τις πρώτες του ποιητικές δοκιμές, εγγράφηκε στη Νομική Σχολή (1930), ενώ άρχισε και η επαφή του με τις μαρξιστικές ιδέες. Μετέφρασε από τα γαλλικά άρθρα του L. Trotsky για φοιτητική εφημερίδα. Αφήνο­ντας για λίγο καιρό τις ποιητικές του αναζητήσεις, ασχολήθη­κε με τις σπουδές του. Παρακολούθησε μάλιστα, ως εκπρόσω­πος των φοιτητών, τα «Συμπόσια του Σαββάτου» που οργάνωνε η «Ιδεοκρατική Φιλοσοφική Ομάδα», την οποία είχαν συ­στήσει οι νέοι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Κ. Τσάτσος, Παν. Κανελλόπουλος, Ι. Θεοδωρακόπουλος και Ι. Συκουτρής. Ωστόσο, το 1934, ύστερα από συναισθηματικές περιπέτειες, έγραψε τα «Πρώτα ποιήματα», όπως τα δημο­σίευσε αργότερα στους Προσανατολισμούς, ενώ κατέστρεψε ό,τι είχε συνθέσει ως τότε. Εν τω μεταξύ συνδέθηκε με τους ποιητές Γιώργο Σαραντάρη και Ανδρέα Εμπειρίκο και γνω­ρίστηκε με τον κύκλο των δημιουργών που πλαισίωναν το πε­ριοδικό Τα Νέα Γράμματα (Γ. Κ. Κατσίμπαλη, Γ. Σεφέρη, Γ. Θεοτοκά κ. ά.), στο οποίο πείστηκε να δημοσιεύσει μια επιλογή ποιημάτων του, τον Νοέμβριο του 1935, με το ψευδώνυ­μο Οδυσσέας Ελύτης. Στο ίδιο περιοδικό δημοσίευσε (1936) μεταφράσεις ποιημάτων του Éluard και δικά του νέα κείμενα. Τον ίδιο χρόνο άρχισε η στενή φιλία του με τον Ν. Γκάτσο. Μετά τη δημοσίευση των ποιημάτων του «Μαρίνα των βράχων» και «Ηλικία της γλαυκής θύμησης», ο ποιητής Μ. Παπανικολάου παρουσίασε στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμ­ματα το κριτικό άρθρο «Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης» (16.4.1938), που θεωρείται ότι εισήγαγε τον Ε. στη χορεία των αναγνωρισμένων ποιητών.

     Το 1939 εκδόθηκαν οι Προσανατολισμοί (με δηλωμένο έτος 1940), που περιλάμβαναν ό,τι είχε δημοσιεύσει ως τότε. Πρό­κειται για ποιήματα γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, με κάποιες μικρές, αλλά ελεγχόμενες επιρροές από το κίνημα του υπερ­ρεαλισμού. Η υποδοχή της κριτικής ήταν θετική. Την ίδια χρονιά ο S. Baud-Bovy μετέφρασε ποιήματα του Ε., σε άρθρο του για τη νέα ποίηση στην Ελλάδα, στο ελβετικό περιοδικό Formes et Couleurs.

     Όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος με τους Ιταλούς, ο ποιητής στρατεύθηκε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός, αρρώστησε από τύ­φο και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Στην Αθή­να έφτασε με την κατάρρευση του μετώπου (1941). Στο μεταξύ το έργο του είχε δημιουργήσει τόση αίσθηση, ώστε ο Γ. Σε­φέρης έδωσε διάλεξη, ήδη το 1941, στους μαθητές του Γυμνασίου της Αλεξάνδρειας με θέμα την ποίηση του Ε. και του Δημ. Αντωνίου. Μετά την ανάρρωσή του εργάστηκε εντατικά και συνεργάστηκε με τα περιοδικά Νέα Εστία και Καλλιτεχνικά Νέα. Το 1943 εκδόθηκε η συλλογή Ήλιος ο πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα, με προμετωπίδα και κόσμη­μα εξωφύλλου του Γ. Τσαρούχη. Την ίδια εποχή το περιοδικό Καλλιτεχνικά Νέα τού ανέθεσε μια έρευνα γύρω από τα σύγχρονα ποιητικά και καλλιτεχνικά προβλήματα. Η δική του απάντηση, πρώτη στη σειρά, έδωσε αφορμή για έντονη συζή­τηση. Στην πολιτική οξύτητα του καιρού δε συμμετείχε ενερ­γά, αλλά δεν απέφυγε και τις περιπέτειες. Με άρθρα του στην εφημερίδα Ελευθερία το 1945 («Η ευθύνη των δύο άκρων» κ.ά.) φαίνεται πως ήθελε να προειδοποιήσει για τους κινδύνους που διέβλεπε στην ελληνική κοινωνία από την πολιτική σύγκρου­ση. Για ένα διάστημα ανέλαβε διευθυντής προγράμματος του ΕΙΡ και την ίδια εποχή (1945) δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Τετράδιο μια πρώτη μορφή του έργου του «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας».

     Τον επόμενο χρόνο παραιτήθηκε από το ΕΙΡ και ανέλαβε στήλη τεχνοκριτικής στην εφημερίδα Η Καθημερινή. Εργαζό­ταν ακατάπαυστα, είτε συνθέτοντας νέα ποιήματα («Η καλωσύνη στις λυκοποριές», 1947) είτε μεταφράζοντας F. García Lorca είτε γράφοντας δοκίμια και συμμετέχοντας σε συζητή­σεις περί τέχνης και υπερρεαλισμού. Το διάστημα 1948-1951 ταξίδεψε στην Ευρώπη (Ελβετία, Γαλλία, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία κ.α.), όπου ήρθε σε επαφή με καλλιτέχνες και ανθρώ­πους των γραμμάτων (Δημ. Γαλάνη, A. Breton, P. Eluard, H. Matisse, P. Picasso, Tr. Tzara, G. Ungaretti κ.ά.). To 1952 έγινε μέλος της Ομάδας των Δώδεκα και τον επόμενο χρόνο διευθυντής προγράμματος του ΕΙΡ (έως το 1954). Μετέφραζε και έγραφε, χωρίς ωστόσο να δημοσιεύει νέα έργα του. Συμμετείχε στο ΔΣ του Θεάτρου Τέχνης του Κ. Κουν και στο ΔΣ του Ελληνικού Χοροδράματος.

Το 1958 δημοσιεύθηκαν στα περιοδικά Επιθεώρηση Τέχνης και Διαγώνιος αποσπάσματα από τα έργα του Το Άξιον Εστί –όπου συνδυάζονται στοιχεία της εκκλησιαστικής υμνογραφίας με την υπερρεαλιστική εικονοποιία, για να παρου­σιαστεί η νεοελληνική ιστορία των χρόνων του πολέμου κυ­ρίως, αλλά και η μυθολογία του ποιητή για τον ελληνισμό– και Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό. Τα δύο έργα κυκλοφό­ρησαν αυτοτελώς το 1959 και το 1960, αντίστοιχα. Το 1960 του απονεμήθηκε το Α' *Κρατικό Βραβείο ποίησης για το Άξιον Εστί. Λίγο αργότερα ο ποιητής ταξίδεψε στις ΗΠΑ (1961) και στην ΕΣΣΔ (1962). Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, τυπώθηκε αυτοτελώς το Άσμα ηρωικό και πένθιμο (1962, με εξώφ. και λιθογρ. του Γ. Μόραλη). Την ίδια χρονιά δημοσιεύ­θηκε στο περιοδικό Πανσπουδαστική το πρώτο μέρος του ποιήματος «Αλβανιάδα», που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

     Τα ποιήματα του Ε. απασχόλησαν εκείνη την εποχή τους Έλληνες μουσικοσυνθέτες. Το 1964 ο Μ. Θεοδωράκης μελο­ποίησε τον κύκλο ποιημάτων «Μικρές Κυκλάδες» (συμπεριλήφθηκε αργότερα στην έκδοση της συλλογής Τα ρω του έρωτα, 1972), στίχους που ο ποιητής συνέθεσε ειδικά για να γίνουν τραγούδια, και παρουσίασε το Άξιον Εστί ως ορατόριο. Το 1966 ο Ν. Μαυρουδής μελοποίησε το Άσμα ηρωικό και πένθιμο. Εν τω μεταξύ ο Ε. διορίστηκε (1965) μέλος του ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου.

     Η δημιουργική δραστηριότητα των ετών αυτών, που συνο­δεύθηκε από ταξίδια του ποιητή, έντονη ενασχόληση της κριτικής με την ποίηση του και μεταφράσεις των έργων του, διακόπηκε από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Για δύο χρόνια σίγησε, ασχολούμενος με μεταφράσεις και ζωγραφική, κυρίως με την τεχνική του κολάζ, και το 1969 πήγε στο Παρίσι. Την ίδια χρονιά στην Ελλάδα ο Γ. Μαρκόπουλος μελοποίη­σε το έργο Ήλιος ο πρώτος. Η επιστροφή του Ε. στην Αθήνα το 1971 συνδυάστηκε με την κυκλοφορία πολλών νέων έργων του, μεταφράσεων, μελοποιήσεων των ποιημάτων του και με­λετών για την ποίηση του. Ήταν πλέον κεντρικό πρόσωπο στην πνευματική ζωή του τόπου.

    Το 1974, με την πτώση της Δικτατορίας, ανέλαβε, για μερικούς μήνες, πρόεδρος του ΔΣ της ΕΡΤ και διετέλεσε μέλος του ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου, ενώ η ποιητική και δοκιμιογραφική του δραστηριότητα συνεχίστηκε. Το περιοδικό Books Abroad του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα οργάνωσε μεγάλο αφιέρωμα (1975), συνέντευξη του δημοσιεύθηκε στη γαλλική εφημερίδα Le Monde (1976) και στην αμερικανική New York Times (1977). Ο ποιητής έμεινε με αποφασιστικότητα μακριά από την πολιτική πρακτική, αλλά και τις επίσημες θέσεις. Αρνήθηκε να θέσει υποψηφιότητα στην Ακαδημία Αθη­νών, δηλώνοντας ότι η ποίηση είναι αποστολή και δε βραβεύεται. Ωστόσο, το 1979 η Σουηδική Ακαδημία τον τίμησε με το Βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας: «Για την ποίηση του, που, με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια, ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία». Η διάκριση ακολουθήθηκε από παγκόσμια δημοσιότητα: τα μέχρι τότε έργα του, όπως και όσα ακολούθησαν, μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες στην Ευρώπη και στην Αμερική, πανεπιστή­μια τον προσκαλούσαν για ομιλίες και του απένεμαν τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα, η κυβέρνηση της Ισπανίας τον υποδέχτηκε για επίσημη δεκαπενθήμερη επίσκεψη.

     Το έτος της βράβευσής του είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο Οδυσσέας Ελύτης. Εκλογή, 1935-1977, με κείμενα που διάλε­ξε ο ποιητής και οκτώ εικονιστικές συνθέσεις του ίδιου. Το βιβλίο αυτό αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, αυτοπαρουσίαση του ποιητή και μαζί παρουσίαση εκείνων των κριτικών αναφορών για το έργο του που ο ίδιος θεωρούσε ότι ανταπο­κρίνονται στους στόχους της δημιουργίας του.

     Το δημιουργικό έργο του ποιητή συνεχίστηκε σχεδόν ως τον θάνατο του.

     Άλλα έργα: Το φωτόδεντρο και η Δέκατη τέταρτη Ομορφιά (1971)-Ο ήλιος ο ηλιάτορας (1971)-Το μονόγραμμα (1971)-Τα ετεροθαλή (1974)-Μαρία Νεφέλη (1978)-Τα τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (1982)-Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984)-Ο μικρός Ναυτίλος (1985)-Τα ελεγεία της Οξώπετρας (1991)- Δυτικά της λύπης (1995) [πμ.]-Ο ζωγράφος Θεόφιλος (1973)-Ανοιχτά χαρτιά (1974)-Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1976)-Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1978)· Ιδιωτική οδός (1990)-Τα δημόσια και τα ιδιωτικά (1990)-Εν λευκώ (1992)-Ο κήπος με τις αυταπάτες (1995)-2x7 ε (1996) [πζ., δοκ.]. Μετέφρασε Κριναγόρα, Σαπφώ, την  Αποκάλυψη του Ιωάννη, Brecht, Giraudoux κ.ά. Κάποιες από τις μεταφράσεις του συγκεντρώθηκαν στον τόμο Δεύτερη γραφή (1976). Εξέδωσε, σε συνεργασία με τον Ε. Αρανίτση, το βιβλίο Το δωμάτιο με τις εικόνες. Ένα δοκίμιο και 44 collages (1986). Μεταθανάτια κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή Εκ του πλη­σίον (1998) και η Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό (2000).

     Ο Ε., αν και δεν εντάχθηκε από την κριτική στους ακραιφ­νείς οπαδούς του υπερρεαλιστικού κινήματος, έγραψε αρκε­τά θεωρητικά κείμενα για να υπερασπιστεί τον υπερρεαλισμό. Η ποίηση του θεωρήθηκε στο σύνολο της μια συστηματική προσπάθεια παρουσίασης της άλλης πραγματικότητας, της ουσίας των όντων, της αλήθειας πέρα από τις στρεβλώσεις που επιβάλλουν κάθε είδους χρησιμοθηρικές αντιλήψεις. Η κύρια μέθοδος, η βάση της ποιητικής τεχνικής του, που ανταποκρίνεται και στα υπερρεαλιστικά του αναγνώσματα, υπήρξε η προσπάθεια διεύρυνσης των εκφραστικών ορίων της γλώσσας με τολμηρές συνάψεις λέξεων, στο επίπεδο του νοήματος ή στο επίπεδο της σύνταξης. Όπως πολλοί ποιητές της ίδιας επο­χής, παρουσιάστηκε αποφασιστικά αρνητής της χαμηλής φω­νής και της μηδενιστικής αντίληψης που εξέφραζε η καρυωτακική ποίηση. Ο λυρισμός του, στηριγμένος στην υπερρεαλιστική επανάσταση που κήρυττε την απελευθέρωση της ποίη­σης από τα δεσμά του Λόγου, παράγει στα πρώτα του έργα εκρηκτικές εικόνες άνθισης, γονιμότητας, έρωτα και ομορ­φιάς, με σταθερή προσήλωση στους άξονες της γης, της φυ­λής, της γλώσσας. Γλωσσοπλαστική και εικονοπλαστική πηγή του ποιητή σε όλο του το έργο στάθηκε το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο, πολύμορφο και πλούσιο σε αισθητικές εμπειρίες, και τα παιγνίδια του τοπίου με το φως. Ήδη από την πρώτη συλλογή του Ε., ο Θεοτοκάς είχε χαρακτηρίσει τον λυρισμό του «μυ­στηριακό ξημέρωμα στο Αιγαίο».

     Προχωρώντας, ωστόσο, με τον καιρό από τον κόσμο της φαντασίας, στον οποίο δε φαίνεται να έχει θέση καμιά ηθικολο­γική αποτίμηση του ανθρώπου και της κοινωνίας (Προσανα­τολισμοί), σε μια νοσταλγική και ρομαντική θέαση της πατρίδας (Άσμα ηρωικό και πένθιμο), συνδυάζει στοιχεία από την ορθόδοξη και τη βυζαντινή παράδοση με τη βαθιά αρχαιογνω­σία του, με την προσήλωση του στη φύση, κατά τα δίδαγματα των ρομαντικών ποιητών –όπως του Hölderlin, τον οποίο αγαπούσε πολύ–, και κυρίως με την αντίληψη ότι η ποίηση είναι μια αποστολή και ο ποιητής δεν δικαιούται να αδρανεί απέναντι στον κόσμο.

Έχοντας αποδώσει στο μεγάλο του έργο, το Άξιον εστί, την εμπειρία του *πολέμου και της Κατοχής με τη μορφή των Παθών του Χριστού, παρέσχε την Ανάσταση ως πρόταση μιας καινούριας αξιολόγησης του κόσμου, όπου αυτά που αξίζουν είναι στοιχεία της παράδοσης, αλλά και πράγματα της καθημε­ρινότητας. Η ποιητική γλώσσα επιβάλλεται στις δυνάμεις της καταστροφής και αναγεννά τον κόσμο.

     Ένα μέρος της ποίησης του (όπως το έργο Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό) εκφράζει από νωρίς έναν ερμητικό «εσωτερικό λυρισμό», όπως χαρακτηρίστηκε από την κριτική. O ίδιος υποστήριξε αυτή τη μορφή της δημιουργικότητάς του και με τα δοκίμιά του, αλλά γενικά με το μεγαλύτερο μέρος του έργου του δημιούργησε ένα σύμπαν όπου ο κόσμος της ευφρό­συνης έκρηξης του συναισθήματος, της μαγείας των αριθμών, της γλωσσικής επανάστασης, ισορροπημένος από το δέος της συνειδητοποίησης της φθοράς και του θανάτου, αποτελεί έκφραση του ανθρώπινου διάχυτου πόθου για συλλογικότητα, για κατάφαση της ύπαρξης μέσα από την ενότητα των αντιθέ­σεων του κόσμου.

     Το έργο του Μαρία Νεφέλη ήταν το πρώτο που μετατόπισε κάπως τη θεματική του από την ενότητα του κόσμου στον πιο προσωπικό χώρο της αγωνίας για την κατανόηση του Άλλου και της ζωής. Πέρα από τη θριαμβική εξύμνηση της ομορφιάς της φύσης και του κόσμου, με τα έργα Ημερολόγιο ενός αθέα­του Απριλίου, Τα ελεγεία της Οξώπετρας και Δυτικά της λύπης δοκίμασε τις ποιητικές του δυνάμεις και στο θέμα του θανάτου – του θανάτου που παρουσιάζεται ως πρόσχημα για να στο­χαστεί ο ποιητής τις δυνατότητες και τα όρια της τέχνης του, της γλώσσας, της ανθρώπινης ύπαρξης. Στη διαδρομή του από τον ενθουσιώδη αισθησιασμό και ερωτισμό ως τη βαθιά συνείδηση της μοναξιάς και του θανάτου, ο Ε. παρέμεινε σταθερά λάτρης του ελληνικού τοπίου. Διατήρησε σε όλο του το ποιη­τικό έργο την εγκωμιαστική παρουσίαση του χώρου αυτού, όπου ο μύθος διατηρείται ακόμα ζωντανός.

     Το σύνολο του ποιητικού του έργου συγκεντρώθηκε σε έναν τόμο το 2002.

     Κυκλοφόρησαν πίνακες λέξεων ποιημάτων του.

     Εκδόθηκε βιβλιογραφία και εργογραφία του ποιητή.

     Ποιήματα του έχουν μελοποιηθεί και μελοποιούνται από πολλούς ακόμη Έλληνες συνθέτες (Ν. Βενετσάνου, Δ. Λάγιο, Δ. Παπαδημητρίου, Μ. Χατζιδάκικ.ά.).

     Μέρος του αρχείου του βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιο­θήκη.

ΒΛ. ΚΑΙ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ 1930.

Μελέτες, αφιερώματα και βιβλία για τον ποιητή: Φ Αλέξ. Αργυρίου, Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, τόμ. 1, passim και τόμ. 2, σελ. 786-794 και passim-Νεωτερικοί ποιητές του Μεσοπολέμου, σελ. 172-180 (εισαγ.), 226-257 (ανθολ.)-ΠΒΑ, τόμ. 3, σελ. 336-338-ΠΑΜ, τόμ. 23, σελ. 61-63- Λ. Ζωγράφου, Ο ηλιοπότης Ελύτης, Ερμείας, 1971- Γ. Π. Σαββίδης, Πάνω νερά. Δεκαεννέα δημοσιογραφικές περιδιαβάσεις και δύο παλαιά ορόσημα καθώς και άγνωστα κείμενα του Αυγέρη, του Καβάφη, του Σεφέρη κ.ά., Ερμής, 1973, σελ. 142-155-M. Vitti, Οδυσσέας Ελύτης. Βιβλιογραφία, 1935-1971,'Ικαρος, 1977 [συνεργ. Αγγ. Γαβαθά]-K. Friar, Άξιον Εστί το τίμημα. Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μτφ. Ν. Βαγενάς, Κέδρος, 1978-Δ. Αντωνίου (επιμ.), Έλληνες λογοτέχνες. Εργογραφία-Βιβλιογραφία, τόμ. 1: Οδυσσέας Ελύτης, Γρηγόρης, 1978-Α. Παληοδήμου, «Η βράβευση του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη στον ημερή­σιο αθηναϊκό Τύπο», περ. Φιλολογικά, τχ. 2 (1979-1980), σελ. 51-66-Αντρ. Καραντώνης, Για τον Οδυσσέα Ελύτη, Παπαδήμας, 1980-Λ. Λυχναρά, Η μεταλογική των πραγμάτων. Οδυσσέας Ελύτης, Ίκαρος, 1980-Δ. Ν. Μαρωνίτης, Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη, Κέδρος, 1980-Αλέξ. Αργυρίου, Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, Γνώση, 1983, σελ. 37-78-J. Carson, 49 σχόλια στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μτφ. Στρ. Πασχάλης, Ύψιλον, 1983-Δ. Ι. Ιακώβ, Η αρχαιογνωσία του Οδυσσέα Ελύτη. Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης και τα αρχαία ελληνικά κείμενα. Καταγραφή πηγών, Πολύτυπο, 1983-Μ. Γ. Μερακλής, Δεκαπέντε ερμηνευτικές δοκιμές στον Οδυσσέα Ελύτη, Πατάκης, 1984-M. Vitti, Οδυσσέας Ελύτης, Ερμής, 1984-Ν. Χ. Κεφαλίδης, Γ. Κ. Παπάζογλου, Πίνακας λέξεων «Ποιημάτων» του Οδυσσέα Ελύτη, Θεσ/νίκη 1985-Ανθ. Δανιήλ, Οδυσσέας Ελύτης Μια αντίστροφη πορεία. Από το «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου» στους «Προσανατολισμούς», Επικαιρότητα, 1986-Λ. Λυχναρά, Το μεσογειακό τοπίο στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη, Εστία, 1986-Κ. Μητσάκης, Σημεία αναφοράς, Καρδαμίτσα, 1987, σελ. 97-122-P. M. Minucci (επιμ.), Omaggio a Odisseas Elitis, Roma 1987 [όπου, στις σελ. 85-92, βιβλιογρ.]-Αντ. Δεκαβάλλες, Ο Ελύτης από το χρυσό ως το ασημένιο ποίημα, Κέδρος, 1990-Γ. Η. Ιωάννου, Οδυσσέας Ελύτης. Από τις καταβολές του υπερρεαλισμού στις εκβολές του μύθου, Καστανιώτης, 1991-Ν. Δήμου, Δοκίμια 1. Οδυσσέας Ελύτης, Νεφέλη, 1992-Α. Μπερλής, 5 (+2) δοκίμια για τον Ελύτη, Ύψλον, 1992-Δ. Δασκαλόπουλος, Βι­βλιογραφία Οδυσσέα Ελύτη (1971-1992), Εταιρεία Συγγραφέων, 1993-Ζ. Ι. Σιαφλέκης, «Η ιδιομορφία της υπερρεαλιστικής γλώσσας στον Ελύτη. Διακειμενικές σχέσεις και μορφικές διαπλοκές», περ. Σ/C, τχ. 6 (1995), σελ. 41-53-Ν. Παρίσης, Επτά μελετήματα για τον Οδυσσέα Ελύτη, Τα Τραμάκια, Θεσ/νίκη 1997 [όπου και χρονολ. από τον Δ. Δασκαλόπουλο]-Αλέξ. Αργυρίου, Ανοιχτοί σχολιασμοί στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, Καστανιώτης, 1998· Κ. Μητσάκης, Ενώτια παμφανόωντα. Έξι μελέτες για τον Οδυσσέα Ελύτη, Καρδαμίτσα, 1998-Ανδρ. Μάνος, Φωτεινότης και διαφάνεια. Το εδώ και το επέκεινα στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, Τυπωθήτω, 1998· M. Vitti (επιμ.), Εισαγωγή στην ποίηση του Ελύτη, ΠΕΚ, Ηράκλειο 1999· Ανδρ. Μπελεζίνης, Ο όψιμος Ελύτης, Ίκαρος, 1999-Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Πνευματικό Κέντρο Δήμου Κω, Οδυσσέας Ελύτης. Ο ποιητής και οι ελληνικές πολιτισμικές αξίες. Πρακτικά διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου (Κως, 25-29.6.1994), επιμ., εισαγ. Ερ. Γ. Καψωμένος, Γκοβόστης, 2000-Α. Χριστοφίδου, Ο ποιητικός νεολογισμός και οι λειτουργίες του. Κειμενική-γλωσσολογική προσέγγιση στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, Gutenberg, 2001-«Δεκαέξι κείμενα για το Άξιον Εστί» συλλογικό έργο, ανέκδοτες μελέτες για το Αξιον εστί, Ίκαρος, Αθήνα 2001-Δημ. Γιατρομανωλάκης, «Ετερογλωσσικοί διάλογοι και ανα-σύνθεση στη Σαπφώ του Οδυσσέα Ελύτη», περ. Σ/C, τχ. 13 (2002), σελ. 60-72-Έλ. Κουτριάνου, Με άξονα το φως. Η διαμόρφωση και η κρυστάλλωση της ποιητικής του Οδυσσέα Ελύτη, Ίδρυμα Ουράνη, 2002· Οδ. Ελύτης, Ποίηση, Ίκαρος, 2002· Μ. Χατζηγιακουμή, Η «υπέρβαση» της ιστορίας στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, Ελληνικά Γράμματα, 2004-Κ. Δ. Μαλαφάντης, Ο πόλεμος στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, Γρηγόρης, 2005· Ερ. Γ. Καψωμένος, Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, επιμ. Γ. Η. Παππάς, Περί Τεχνών, Πάτρα 2005.-Οδυσσέας Ελύτης, Συν τοις άλλοις, συλλογή συνεντεύξεων του Ο. Ελύτη,  Ύψιλον, 2011-Δημ. Μαρωνίτης, Οδυσσέας Ελύτης: μελετήματα, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2008-Οδυσσέας Ελύτης: Ο ναυτίλος του Αιώνα, λεύκωμα. Επιμέλεια – σύνθεση Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Ίκαρος, Αθήνα 2011-Ο Ελύτης στην Ευρώπη, Πρακτικά συνεδρίου: Πανεπιστήμιο της Ρώμης "La Sapienza", Νοέμβριος 2006 –συλλογικό έργο, Ίκαρος, Αθήνα 2011-Ηλίας Καφάογλου, «Ο Ελύτης εποχούμενος»μελέτη, Ύψιλον, Αθήνα 2014-Ιουλίτα Ηλιοπούλου «Αναζητώντας τη Δέκατη τέταρτη Ομορφιά» Δοκίμια για τον Οδυσσέα Ελύτη, Ύψιλον, 2014-Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, Θεωρία, Πρόσληψη, πρακτικά ημερίδας στην Λευκωσία 2011, εκδ. Υπουργείο Παιδείας Κύπρου και ‘Υψιλον, 2014.